Mówisz konsekwentnie do dziecka w swoim języku, a ono uparcie odpowiada w drugim, chociaż widać, że rozumie, co do niego mówisz? To bardzo częste źródło frustracji i zmartwienia wśród rodziców dzieci dwujęzycznych. Rodzice często szukają winy w sobie za taki rozwój sytuacji. Może niewystarczająco się starałam? W którym momencie popełniłam błąd?
Ogromnie ważne jest, żeby nie obwiniać za to siebie! Powodów, dla których dziecko dwujęzyczne nie mówi do Ciebie w Twoim języku (albo mówi niechętnie), może być wiele.
W tym artykule wyjaśnię kilka z nich i podam przykładowe sposoby na zmotywowanie dziecka do aktywniejszego używania Twojego języka.
spis treści
Dlaczego dziecko nie chce mówić w moim języku?
Niezwykle trudno jest osiągnąć tzw. zbalansowaną dwujęzyczność, to znaczy stan, w którym znamy oba języki na bardzo zbliżonym poziomie. Musielibyśmy słyszeć oba języki dokładnie tak samo często i w tych samych sytuacjach, a wiemy, że jest to prawie niemożliwe.
Wiemy też, że ilość kontaktu z językiem w otoczeniu dziecka wpływa bezpośrednio na jego poziom znajomości tego języka. Siłą rzeczy więc, jeśli dziecko słyszy jeden język rzadziej niż drugi, to będzie miało w nim mniejszy zasób słów i słabsze umiejętności komunikacyjne, przynajmniej na początku.
A co za tym idzie, dziecko zazwyczaj zna jeden język nieco bardziej w jednych tematach/kontekstach, a drugi w drugich. Na przykład język, którym posługują się rodzice, zna głównie w kontekście domowym (słownictwo związane z domem i rodziną), a język otoczenia zna bardziej w kontekście szkolnym i z podwórka, sklepów, zajęć pozalekcyjnych.
Czyli dziecko, które słyszy język mniejszości tylko (albo głównie) w domu, może nie znać w tym języku określeń takich jak „mnożenie”, „ekierka” czy „sala gimnastyczna”, bo zna je głównie ze szkoły. Z kolei w języku, który słyszy głównie w otoczeniu, może nie znać słów takich jak „słoik”, „szczotka” czy „poddasze”, bo słyszy je głównie w domu.
Dodatkowo, jeśli dziecko spędza w otoczeniu danego języka czas z rówieśnikami w przedszkolu/szkole, otacza się nim w zabawie, ma swoich ulubionych bohaterów książeczek i bajek w tym języku, to nic dziwnego, że w pewnym momencie będzie miało tak wiele pozytywnych skojarzeń z tym językiem, że będzie wolało go używać częściej niż swojego języka domowego.
Jest to częste zjawisko zwłaszcza u dzieci wychowujących się w domu w jednym języku, a w otoczeniu słyszących drugi język. Albo u dzieci, dla których jeden z rodziców jest jedynym źródłem języka w domu, a drugi rodzic i otoczenie mówią w języku większości.
Rodzice dzieci dwujęzycznych często opowiadają na konsultacjach, że nawet jeśli dziecko mówi do nich w języku mniejszości przez większość czasu, to rzadko zdarza się, żeby opowiadało w tym języku o tym, co wydarzyło się w szkole. Jest to całkiem normalne, bo dzieciom łatwiej jest opowiadać o konkretnych przeżyciach/wydarzeniach w języku, w którym te przeżycia miały miejsce.
Zresztą to samo tyczy się dorosłych – jeśli pracujesz na co dzień w języku innym niż Twój pierwszy, to zapewne doświadczyłaś/-eś trudności opowiadania o pracy w Twoim pierwszym języku.
Być może Twojemu dziecku łatwiej będzie porozmawiać z Tobą o ostatnich wakacjach w kraju, w którym mieszkają dziadkowie w języku dziadków, ale o dinozaurach lub o kosmosie w języku szkoły.
Jak zachęcać dziecko do używania mojego języka?
Przede wszystkim staraj się budować jak najwięcej pozytywnych skojarzeń w tym języku. Brzmi to być może banalnie, ale budowanie pozytywnych skojarzeń jest ogromnie ważne dla motywacji dziecka.
Zwłaszcza jeśli weźmiesz pod uwagę, że dziecko może mieć pozytywne skojarzenia z językiem szkoły i rówieśników – wspólna zabawa, śmiech, dużo ekscytacji. Warto się postarać, żeby język mniejszości również kojarzył się z zabawą i śmiechem.
Baw się i wygłupiaj z dzieckiem w tym języku – pamiętaj, że do nabywania języka dziecko nie potrzebuje wyszukanych pomocy, fiszek z obrazkami i drogich edukacyjnych zabawek.
Potrzebuje czasu spędzonego na angażującej zabawie, podczas której bliskie osoby poświęcają mu uwagę. Łaskotki, zawijanie się w naleśnik w kocu, skakanie na materacu, wspólne śpiewanie, tańczenie, wygłupianie się, zabawy w udawanie – przy tych wszystkich czynnościach można próbować przemycać język mniejszości na co dzień.
Pluszak jako wsparcie do nauki języka mniejszości
U wielu rodzin sprawdza się zabawka (np. pluszak), która „mówi” tylko w Waszym języku mniejszości. Możesz w ramach zabawy powiedzieć dziecku, że dana zabawka mówi i rozumie tylko w danym języku i animować ją Twoim głosem.
Ta zabawka może Wam towarzyszyć w różnych zabawach i aktywnościach, w które angażujecie się w Waszym języku (włącznie z wycieczkami, piknikami, wyjściami do różnych miejsc).
Jeśli od początku postarasz się, żeby zabawka mówiła śmiesznym głosem, robiła coś zabawnego, pokazywała, że lubi te same rzeczy, co dziecko, starała się z nim zaprzyjaźnić, to jest większa szansa, że dziecko przyzwyczai się do tej zabawki w jego otoczeniu, polubi ją i będzie chętniej przełączało się przy niej na Wasz język.
Taka zabawka działa często jak sygnał do przełączenia się na język mniejszości. A taki sygnał może się przydać zwłaszcza wtedy, kiedy mówicie w domu w różnych językach lub kiedy jedna osoba mówi do dziecka w dwóch lub więcej językach.
Czytajcie książeczki
Ogromnie ważne jest też korzystanie z różnych źródeł wsparcia języka. Książeczki, programy telewizyjne, gry, komiksy, piosenki, audiobooki, wierszyki paluszkowe (w zależności od wieku dziecka) – każde dodatkowe źródło do wspierania języka jest na wagę złota!
Zachęcam do czytania tej samej książeczki w dwóch językach, jeśli jest taka możliwość. Albo do oglądania obrazków w książce, którą dziecko zna w jednym języku, i opowiadania historii w drugim.
Jeśli książeczka nie jest przetłumaczona na Wasz język, to żaden problem. Można po prostu wziąć dowolną książeczkę, patrzeć na obrazki i opowiadać historyjkę. Albo nakleić na strony książeczki karteczki samoprzylepne z tłumaczeniem historyjki czy też z luźnym opisem tego, co się dzieje na obrazkach.
Badania pokazują, że czytanie tej samej książeczki w dwóch językach (albo po prostu opowiadanie tej samej historyjki) wzmacnia oba języki.
Dzieje się tak, ponieważ dziecko zna już bohaterów i historyjkę, być może poznało też dzięki tej książeczce nowe słowa w jednym języku. Wtedy dużo łatwiej będzie dziecku nauczyć się tych samych słów w drugim języku.
A co robić, jeśli dziecko reaguje niechęcią, kiedy proponujesz wspólne czytanie w języku mniejszości i prosi Ci o książki w języku większości?
Czasem w takich przypadkach sprawdza się metoda z zabawką, która „mówi” tylko w Waszym języku domowym, o której wspominałam wyżej. To ta zabawka może czytać książki w Waszym języku (oczywiście Twoim głosem), robiąc przy tym jakieś zabawne wstawki i wygłupiając się, np. czytając dialogi śmiesznym głosem lub kilkoma śmiesznymi głosami.
Poznaj innych rodziców w okolicy
Nie zawsze w Twojej okolicy będą inne rodziny i dzieci mówiące w Waszym języku mniejszości. Ale jeśli uda się takie poznać (np. dzięki grupom dla rodziców na Facebooku), to świetnie będzie spróbować się z nimi spotkać, żeby dzieci mogły się razem pobawić. Oczywiście niestety zdarza się, że dzieci bawią się ze sobą tak czy siak w języku otoczenia, bo są do tego przyzwyczajone – w końcu to język zabawy w placówce.
Niemniej warto próbować, bo może być tak, że jeśli spotkacie się większą grupą i dorośli będą mówili ze sobą w Waszym języku, to dzieci też będą bardziej zmotywowane i chętne do przełączenia się na ten język. Im więcej użytkowników tego języka w otoczeniu dziecka, tym lepiej – będzie ono widziało większy sens w używaniu języka i usłyszy go od różnych osób, co może zapewnić możliwość usłyszenia innego słownictwa niż w domu.
Pojedź w odwiedziny do rodziny
Rodzice dzieci dwujęzycznych jako jeden z najbardziej skutecznych sposobów na zmotywowanie dziecka do mówienia w języku mniejszości podają wyjazdy do kraju, w którym mówi się w tym języku.
Nawet tygodniowy lub dwutygodniowy pobyt może wiele zdziałać w kwestii wzmocnienia kompetencji językowych dziecka. Dziecko będzie otoczone językiem ze wszech stron przez cały dzień, czyli w naturalny sposób zanurzone w tym języku. Może to być też okazja do zacieśniania więzi z bliższą i dalszą rodziną mieszkającą w kraju pochodzenia. A im bliższe więzi z jednojęzyczną częścią rodziny, tym większa motywacja do używania i poczucie sensu znajomości języka.
Oglądajcie razem filmy
Możesz też starać się, żeby dziecko robiło jakieś rzeczy po raz pierwszy, używając Twojego języka. Dziecko jest wielkim fanem Psiego patrolu, a właśnie ukazał się nowy odcinek? Zaoferuj wspólne oglądanie (i komentowanie tego, co dzieje się na ekranie) w języku mniejszości.
Lubicie grać w gry zręcznościowe i wyszła właśnie nowa gra na PlayStation z serii, którą znacie? Pograjcie w nią razem! Dziecko interesuje się dinozaurami lub kosmosem? Może obejrzycie jakiś krótki ciekawy filmik o tym na YouTubie?
A może znajdziecie dłuższy film na ten temat, który obejrzycie w domu na specjalnym seansie filmowym? Na ten seans możecie sami przygotujecie siedzenia (wygodne poduszki), bilety (namalowane i wycięte samodzielnie) i popcorn.
Dzięki temu oglądanie filmów w języku mniejszości staje się jeszcze bardziej ekscytujące i budujecie wyjątkowe, pozytywne skojarzenia z tym językiem.
Zróbcie coś nowego
Chcesz, żeby Twoje dziecko po raz pierwszy spróbowało pływania, zabawy na ściance wspinaczkowej lub jazdy konnej? Może uda się zrobić to podczas wizyty w kraju, w którym mówi się w języku mniejszości? Albo w kraju, w którym mieszkacie, znajdziesz instruktora danej aktywności, który mówi w Twoim języku? Połączenie ekscytacji z powodu robienia czegoś fajnego po raz pierwszy z robieniem tego w języku mniejszości może pomóc budować pozytywne skojarzenia z tym językiem. Ale może też sprawić, że dziecko pozna nowe słowa po raz pierwszy w języku mniejszości i jeśli będzie chciało porozmawiać o tym, co robiło, będzie o tym opowiadało w tym języku.
Zabawa językami
Możecie też bawić się podobieństwami i różnicami między językami. Dzieci same często te różnice i podobieństwa zauważają – odkrywają np., że to samo lub podobnie brzmiące słowo znaczy co innego w dwóch językach.
Możesz zwracać dziecku na to uwagę, zwłaszcza jeśli słowo, które znaczy coś zupełnie przeciętnego w jednym języku, jest używane jako określenie czegoś zabawnego w innym języku. Dzieci czasem zanoszą się od śmiechu, kiedy pokaże im się takie podobieństwa i różnice między słowami i wyrażeniami.
Pamiętaj, że niechęć do mówienia w Twoim języku może być chwilowa. Często motywacja wraca podczas podróży do kraju, w którym mówi się w tym języku. Często też z wiekiem dzieci same zaczynają doceniać wartość komunikacji w więcej niż jednym języku. Zauważają, że jest to coś, co wyróżnia je pozytywnie wśród innych osób, albo coś, co łączy je z innymi osobami, które też są wielokulturowe i wielojęzyczne.
Warto dać dziecku czas, nie nakładać presji na mówienie w jakimś konkretnym języku, a zamiast tego przemycać po prostu ten język w atrakcyjny sposób w codzienne aktywności, w zabawę, w czynności, które sprawiają dziecku frajdę. Dbać o pozytywne skojarzenia i emocje, które towarzyszą dzieciom, kiedy używają tego języka.
Autorka: Joanna Kolak – psycholożka i ekspertka od wychowania dzieci dwujęzycznych; autorka ebooka rozwój w dwóch językach
E-book Rozwój w dwóch językach – wersja w języku polskim
Photo by Conner Baker on Unsplash
