W cyklu Wyzwania szkolne dzieci dwujęzycznych poruszam tematy wyzwań, które możecie napotkać w pierwszych latach edukacji szkolnej dziecka dwujęzycznego i wielojęzycznego. Podsuwam też pomysły, jak radzić sobie z tymi wyzwaniami.
Z cyklu „Dwujęzyczne dziecko w szkole” dowiesz się
- Jak wspierać naukę słówek w wielu językach?
- Dlaczego nauka gramatyki w różnych językach bywa wyzwaniem? I co można na to poradzić (tu jesteś)
- W jakim języku odrabiać prace domowe? (już wkrótce)
W tym artykule dowiesz się, kiedy i dlaczego gramatyka języka szkoły może być wyzwaniem dla dzieci dwujęzycznych i jak stawić czoła temu wyzwaniu
Badania pokazują, że dzieci dwujęzyczne “doganiają” swoich jednojęzycznych rówieśników w testach mierzących słownictwo i gramatykę po około 3-7 latach nauki w szkole. Tempo “dogonienia” rówieśników w tych badaniach zależało między innymi od: stopnia trudności testu językowego, którego użyto do pomiaru, konkretnych umiejętności językowych, które były mierzone, ilości i jakości języka otoczenia, którym dziecko było otoczone poza szkołą i wieku pierwszego kontaktu z tym językiem.
Warto jednak podkreślić, że te badania są obecnie krytykowane, między innymi za to, że skupiały się na małych grupach dzieci oraz na wąskim, specyficznym zakresie umiejętności językowych. Co istotne, testy wykorzystywane w tych badaniach były normalizowane jedynie na populacjach jednojęzycznych. Czyli normy językowe obowiązujące w tych testach nie były dostosowane do dzieci dwujęzycznych. A używanie norm językowych dla dzieci jednojęzycznych przy ocenianiu umiejętności dzieci dwujęzycznych nie jest idealną praktyką, zwłaszcza w przypadku dzieci, które dopiero zaczęły mieć kontakt z językiem szkoły, bo do tej pory miały kontakt głównie z językiem domowym.
Na to, jak szybko dziecko rozwinie konkretną umiejętność w języku szkoły, mogą również wpływać podobieństwa i różnice między dwoma (lub więcej) językami, które przyswaja dziecko.
Transfer językowy i jego wpływ na naukę gramatyki przez dzieci dwujęzyczne i wielojęzyczne
Dzieci często „przenoszą” konstrukcje lub zasady gramatyczne z jednego języka do drugiego. Nazywamy to transferem językowym.
Transfer językowy może dotyczyć np. zaimków osobowych. Wyjaśnię to na przykładzie języka hiszpańskiego i polskiego. W języku hiszpańskim i polskim mamy odmianę czasowników, więc nie musimy zawsze dodawać do zdania zaimka osobowego (ja, ty, on, ona, itd.). Czyli zamiast “Czy Ty idziesz ze mną?” możemy po polsku powiedzieć po prostu „Idziesz ze mną?” i jest to gramatycznie poprawne zdanie, nawet jeśli ominiemy w nim zaimek „Ty”. Podobnie działa to w języku hiszpańskim.
Natomiast jeśli chcielibyśmy ominąć zaimek osobowy w języku angielskim, to mogłoby to często prowadzić do nieporozumień. A poza tym najczęściej jest po prostu niegramatyczne. Jeśli powiemy “coming with me?” bez dorzucenia „are you” albo „is she” na początku pytania, to nie będzie to poprawne gramatycznie pytanie.
Badania pokazują, że dzieci dwujęzyczne, które w domu mówią w języku, w którym można pomijać zaimki osobowe (np. w hiszpańskim), a w otoczeniu w języku, w którym zazwyczaj się tego nie robi (np. w angielskim), pomijają zaimki w tym drugim języku dwa razy częściej niż dzieci jednojęzyczne [1].
Ale efekty transferu języka domowego na szkolny mogą też być pozytywne. Zwłaszcza wtedy, kiedy dana konstrukcja gramatyczna lub zasada jest nabywana w języku domowym, a potem “przeniesiona” do języka szkolnego, w którym jest również poprawna.
Np. w języku włoskim dzieci jednojęzyczne uczą się określników (np. il, la, które są stawiane przed rzeczownikiem) wcześniej niż jednojęzyczne dzieci niemieckie uczą się podobnych konstrukcji (czyli der, die, itd.).
Tanja Kupisch w swoim badaniu zaobserwowała, że włosko-niemieckie dzieci dwujęzyczne zaczynały posługiwać się określnikami w niemieckim szybciej niż jednojęzyczne dzieci niemieckie, ponieważ miały już trening tej konstrukcji gramatycznej w języku włoskim (ale ten efekt był widoczny jedynie u dzieci, które miały wysoki poziom języka włoskiego jak na swój wiek) [2].
Jak obecność fleksji lub jej brak wpływa na naukę gramatyki w wielu językach
Innym czynnikiem, który może ułatwiać lub utrudniać nabywanie języka otoczenia jest obecność fleksji lub jej brak. Np. jeśli językiem domowym dziecka jest język fleksyjny (taki, w którym rzeczowniki i/lub czasowniki podlegają odmianie przez dołączanie prefiksów lub afiksów do słów), a w języku szkoły też występuje fleksja, to dziecko będzie już rozumiało koncept odmiany słów, idąc do szkoły. Dzięki temu nie będzie zaskoczone, że słyszy jedno słowo w kilku różnych wariantach (np. „krzesło”, „krzesła”, „krześle”).
Dla porównania, jeśli język domowy dziecka nie wykorzystuje fleksji albo wykorzystuje ją w minimalnym stopniu (np. angielski), a język szkoły jest wysoce fleksyjny (np. polski, fiński, turecki), to przyswojenie zasad fleksji w języku szkoły może być dla dziecka nieco trudniejsze.
Jak wspierać naukę gramatki w języku szkoły?
Jeśli dziecko w pierwszych latach edukacji szkolnej ma trudności z gramatyką i składnią w języku szkoły, można próbować wesprzeć je czytaniem książeczek w tym języku.
Książeczki, w przeciwieństwie do języka używanego w komunikacji mówionej, zawierają bogatsze słownictwo i bardziej złożone konstrukcje gramatyczne (np. więcej zdań złożonych niż mowa osób w otoczeniu dziecka).
Można też spróbować z prostymi audiobookami w języku szkoły, żeby dziecko osłuchało się z językiem.
Nie martw się jednak, jeśli nie czujesz się na siłach, żeby wspierać w domu język szkoły – nie jest to konieczne. Możesz równie dobrze przeznaczyć czas na czytanie książeczek w języku domowym. Badania pokazują, że czytanie i opowiadanie historyjek (bazując na obrazkach) w języku domowym również jest w stanie wspierać rozwój języka szkoły [3].
Większość umiejętności językowych przenosi się bowiem z jednego języka do drugiego. Dlatego wspieranie języka domowego w domu wzmacnia umiejętności dziecka w języku szkoły.
Wspierając język domowy, zapewniając dziecku dostęp do różnych konstrukcji gramatycznych w tym języku, przygotowujesz je do rozwijania umiejętności w języku szkoły.
Autorka: Joanna Kolak – jestem psycholożką i ekspertką od wychowania dzieci dwujęzycznych i wielojęzycznych; Jestem autorką ebooka Rozwój w dwóch językach, który kupisz w moim sklepie. Jeśli potrzebujesz indywidualnego podejścia zapraszam na konsultacje dla rodziców, w ramach których pomagam znaleźć rozwiązania i sposoby wsparcia dla Ciebie i Twojego dziecka.
[1] Morgan, G., Restrepo, M.A. & Auza, A. (2013) Comparison of Spanish Morphology in Monolingual and Spanish–English Bilingual Children with and Without Language Impairment. Bilingualism, Language and Cognition 578, 596
[2] Kupisch, T. (2007). Determiners in bilingual German-Italian children: What they tell us about the relation between language influence and language dominance. Bilingualism: Language and Cognition, 10(1).
[3] Grover, V., Rydland, V., Gustafsson, J.-E., Snow, C. (2020). Shared book reading in preschool supports bilingual children’s second-language learning: A cluster-randomised trial. Child Development, 91(6), 2192-2210.
Photo by CDC on Unsplash
